امروز نهم مهرماه، روز جهانی ترجمه و مترجم است. روزی که به‌پاس خدمات بی‌شمار این دسته از مردم نام‌گذاری شده است. افراد گمنامی که در طول تاریخ پل ارتباطی بین ملت‌های مختلف بودند و تبادل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… را موجب شدند.
شاید در وهله نخست این موضوع، مفهومی غریب برای شما خواننده گرامی باشد، شاید به قول فرنگی‌ها ما این موضوع را بدیهی فرض می‌کنیم اما باید کمی در زمان به عقب بازگردیم و جایی در سرزمین‌های پهناور میان‌رودان (بین النهرین) برویم، بین اقوام کهنی که تنها از آثار برجای‌مانده از آن‌هاست که می‌شناسیمشان. درست در وسط دنیای قدیم، تاجری را تصور کنید که پس از ماه‌ها، راه پرپیچ‌وخمی را طی کرده و مال‌التجاره‌اش را برای عرضه به میان قومی دیگر برده است، آنجاست که مترجمان اولیه به کار می‌آمدند و دادوستدهای باستانی را تسهیل می‌کردند.
از سوی دیگر پهناوری امپراتوری ایران در دوران هخامنشی و ارتباطی که بین ساتراپ‌ها (ایالت‌ها) ی مختلف وجود داشته، موجب می‌شده تا افرادی برای انتقال مفاهیم وجود داشته باشند. این مترجم‌های باستانی پایه‌های اولیه تبادل فرهنگی و تعامل بین‌المللی را بنیاد نهادند. جالب است یادآور شویم که بسیاری از کتیبه‌های هخامنشی به سه زبان فارسی باستان، اکدی و ایلامی نوشته می‌شد و البته بدون وجود مترجمانی که این متن‌ها را ترجمه کنند، چنین سنگ نبشته‌هایی را نمی‌توانستیم داشته باشیم.
سال‌ها بعد در مراکز علمی متعلق به سلسله ساسانیان، کتب بسیاری به زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی وجود داشتند که به زبان پهلوی ترجمه‌شده بودند. ارزش ترجمه آن‌قدر بالا بوده که حق‌الترجمه در آن زمان، سکه‌های طلا هم‌وزن کتاب ترجمه‌شده بوده است. بسیاری از مورخین نخستین ترجمه‌های دوران ساسانیان را به دوره خسرو انوشیروان متعلق می‌دانند. از مهم‌ترین آثاری که در این برهه تاریخی ترجمه‌شده، کلیله‌ودمنه از سانسکریت به فارسی پهلوی است.
حال در مدرن‌ترین دوره تاریخ آدمی، هنوز ترجمه و مترجمان از اهمیت بالایی برخوردارند. حتی باوجود ابزارهای ترجمه ماشینی متعدد نظیر ترجمه گوگل (Google Translate) نیز نمی‌توان از تجربه و دانش مترجم‌ها بی‌بهره ماند. چه خوب است که دفعه بعدی که فیلم و سریال دوبله شده می‌بینیم به یاد مترجمان گمنام آن‌ها باشیم یا هر وقت محصولی خارجی را با توضیحات فارسی استفاده می‌کنیم، در قلب خود از تلاش این افراد هم متشکر باشیم. چه‌بسا بی‌وجود مترجمان در پهنه تاریخ بشری، امروز این حد از پیشرفت و دانش میسر نبود. روز ترجمه بر همه مترجمان در اقصی نقاط جهان مبارک باد.
پ.ن: تصویر این مطلب برج بابل است که داستانی خواندنی دارد و بی ارتباط با زبان‌شناسی و ترجمه نیست.
